Insulinooporność
Definicja insulinooporności
Insulinooporność to stan zmniejszonej wrażliwości tkanek m.in. mięśni, wątroby i tkanki tłuszczowej na działanie insuliny, pomimo jej prawidłowego lub podwyższonego stężenia w surowicy krwi.
W stanie tym komórki mięśniowe, wątrobowe i tłuszczowe nie reagują prawidłowo na insulinę i nie mogą efektywnie pobierać glukozy. W następstwie komórki beta trzustki muszą wytwarzać coraz większe ilości insuliny, aby utrzymać prawidłowy poziom glukozy. W konsekwencji w organizmie rozwija się hiperinsulinizm czyli nadmierna produkcja insuliny. Dopóki trzustka jest w stanie wytwarzać wystarczającą ilość insuliny, dopóty glikemia może być utrzymana na prawidłowym poziomie. Stan ten jednak z czasem powoduje również wyczerpanie się możliwości produkcji przez trzustkę coraz większych ilości insuliny i doprowadza do wzrostu poziomu glukozy w surowicy krwi oraz w konsekwencji rozwinięcia się cukrzycy typu 2.
Powikłania insulinooporności
Insulinooporność prowadzi do nadmiernego tworzenia zapasów w tkance tłuszczowej i odpowiada za rozwój szeregu zaburzeń chorobowych:
- nadwaga i otyłość,
- zaburzenia lipidowe,
- cukrzyca typu 2 i jej powikłania – stopa cukrzycowa, retinopatie
- zespół metaboliczny,
- niealkoholowe stłuszczenie wątroby,
- nadciśnienie tętnicze,
- miażdzyca naczyń krwionośnych oraz inne choroby sercowo-naczyniowe,
- bezdech senny,
- podwyższenie kwasu moczowego i dna moczanowa,
- zespół policystycznych jajników oraz zaburzenia płodności,
- nowotwory,
- choroba Alzheimera oraz inne zaburzenia neurodegeneracyjne
- przyspieszone starzenie się organizmu
W Polsce insulinooporność może dotyczyć nawet kilkunastu milionów osób.
Objawy kliniczne insulinooporności
- nadwaga i otyłość - BMI >25
- otyłość brzuszna - obwód talii powyżej 94 cm u mężczyzn i 80 cm u kobiet
- wzmożona potliwość
- senność poposiłkowa
- senność w ciągu dnia
- ciągły głód
- wzmożona ochota na słodycze
Badania laboratoryjne umożliwiające rozpoznanie insulinooporności
- poziom insuliny na czczo – poziom optymalny < 10 uIU/ml
- wskaźnik HOMA – IR > 2,5
- wskaźnik QUICKI < 0,34
- trzypunktowy test doustnego obciążenia glukozą 75g z oceną glukozy i insuliny w 0-60-120 minucie
wartości optymalne krzywej insulinowej to 5-40-10 uIU/ml
Niemodyfikowalne czynniki ryzyka insulinooporności
- genetyczne
- płeć męska
- okres po menopauzie u kobiet
- ciąża
- wiek > 45 lat
Modyfikowalne czynniki ryzyka insulinooporności
- dieta – wysokokaloryczna, z dominacją węglowodanów łatwoprzyswajalnych, wysokie spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych
- niska aktywność fizyczna
- niedobór snu
- stres
- stan zapalny
Postępowanie w insulinooporności
Postępowanie w insulinooporności zależne jest od etapu jej rozwoju. Na wczesnym etapie rozwoju najważniejsze znaczenie ma odpowiednia dieta oraz wysiłek fizyczny.
Dieta w insulinooporności
Celem postępowania dietetycznego w insulinooporności jest uzyskanie stanu w którym organizm będzie wydzielał prawidłowe stężenia insuliny.
Normoinsulinemia jest możliwa po osiągnięciu:
- stanu normoglikemii,
- redukcji tkanki tłuszczowej,
- zwiększeniu masy mięśniowej,
- stanu prawidłowej mikroflory jelit.
Prawidłowo dobrana dieta, rozkład posiłków w ciągu dnia oraz zawartość poszczególnych składników odżywczych mogą wpłynąć pozytywnie na poprawę gospodarki glukozowo-insulinowej, redukcję tkanki tłuszczowej, mikroflorę jelit, oraz wspomóc budowę masy mięśniowej.
W badaniach wykazano pozytywny wpływ diet:
- dieta o modyfikowanej podaży węglowodanów - z ograniczeniem łatwoprzyswajalnych węglowodanów, opierająca się na węglowodanach trudnoprzyswajalnych bogatych w błonnik, o niskich indeksach glikemicznych, z odpowiednim rozkładem węglowodanów w ciągu dnia
- dieta o modyfikowanej zawartości kwasów tłuszczowych – o niskiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych, z wykluczeniem kwasów tłuszczowych trans oraz odpowiednio wysokiej zawartości kwasów tłuszczowych nienasyconych w tym EPA i DHA
- dieta Śródziemnomorska
- dieta Dash
Wysiłek fizyczny w insulinooporności
Wysiłek fizyczny uwrażliwia tkanki na działanie insuliny i jest niezbędnym elementem w walce z insulinoopornością. Dzięki aktywności fizycznej spalana jest tkanka tłuszczowa, masa mięśniowa może się zwiększyć i dzięki temu organizm może wytwarzać mniej insuliny a normoglikemia zostanie osiągnięta.
Jaki sport najlepszy będzie dla osób z insulinoopornością? Najważniejsze jest aby wysiłek fizyczny został dobrany idnywidualnie: odpowiednio do umiejętności, stanu zdrowia, masy ciała, wyników badań oraz własnych preferencji.
Najczęście polecane są ćwiczenia ogólnokondycyjne, początkowo o średnim lub niskim poziomie intensywności np. szybki marsz, marszobiegi, jazda na rowerze, nordic walking, pływanie, fitness w wodzie, aerobic, joga.
Warto pamiętać aby każdego dnia wykonać 10 tys. kroków! Badania pokazały, że taka ilość zapobiega powstaniu cukrzycy typu 2.
Farmakoterapia w insulinooporności
W późniejszym etapie, po pojawieniu się otyłości oraz wystąpieniu chorób zależnych od insulinooporności konieczne jest wprowadzenie farmakoterapii ukierunkowanej na leczenie poszczególnych zaburzeń. Leczeniem insulinooporności oraz doborem leków zajmuje się zawsze tylko i wyłącznie lekarz. Cofnięcie insulinooporności w zaawansowanym etapie jej rozwoju jest bardzo trudne. Dlatego tak ważne jest aby nie doprowadzić do stanu, w którym konieczne jest zastosowanie leków.
mgr Kamila Seifert-Jędrzejczak
Dietetyk kliniczny, Psychodietetyk, Diet coach
